Emre
New member
Sui Generis Sözleşme Nedir? Konfor Alanını Yıkan, Sınırları Bulanıklaştıran Anlaşmalar
Selam forumdaşlar,
Bazı kavramlar vardır, hukuk metinlerinin aralarında sessizce gezinir ama hayatın tam göbeğinde şimşek gibi çakar. **Sui generis sözleşme** bunlardan biri. “Kendine özgü” demek—ne satış, ne kira, ne eser; hepsinden parçalar taşıyıp hiçbirine tam benzemeyen, yeni ekonomik ilişkilere uydurduğumuz hibrit anlaşmalar. Kulağa özgürleştirici mi geliyor? Bence hikâyenin karanlık yüzü de var. İşte bugün cesurca bunu tartışalım: Sui generis gerçekten özgürlüğün alanı mı, yoksa belirsizliğin ve güç asimetrisinin arka kapısı mı?
Tanımın Ötesi: Neden “Kendine Özgü”?
Klasik sözleşme tipleri (satış, kira, vekâlet, eser vb.) belirli kurallar ve emredici hükümlerle korunur. Sui generis ise **kanunda tipik karşılığı olmayan** veya **karma** yapıda olan anlaşmadır. Örneğin: bir **SaaS (bulut yazılım) aboneliği**; **influencer işbirliği**; **veri lisanslama**; **kripto borsası kullanıcı sözleşmesi**; **paylaşımlı ofis üyelikleri**. Hepsi, satış-kira-lisans-vekalet ekseninde bir mozaiğe benzer.
Teoride, Türk Borçlar Kanunu’ndaki **sözleşme serbestisi** (TBK m. 26) bize bu alanı tanır: taraflar diledikleri içeriği kurabilir. Ama unutmayalım: Bu özgürlük **emredici hukuk**, **kamu düzeni**, **ahlak**, **kişilik hakları** ve **iyi niyet** sınırlarına (TBK m. 2, m. 27) takılır. Yani “adını değiştirerek” yükümlülükten kaçamazsınız; hâkim sözleşmeyi **adıyla değil, özüyle** nitelendirir.
Erkek ve Kadın Bakışıyla: Strateji mi, Empati mi?
– **Stratejik ve problem çözme odaklı (erkek) bakış:** “Yeni iş modelleri yeni sözleşmeler ister. Tipik olmayanı yazalım, riskleri dağıtalım, ölçekleyelim.” Ama bu bakış kimi zaman gri alanı fırsata çevirir; **uygulanan hukuk, yetkili mahkeme, veri sorumluluğu, IP devri** gibi kritik maddeler “startup hızı”yla yazıldığında ileride patlayan mayınlara dönüşür.
– **Empatik ve insan odaklı (kadın) bakış:** “Bu sözleşme ilişkiyi koruyor mu? Tarafların beklentisi, güven duygusu, şeffaflık, iptal kolaylığı var mı?” Bu perspektif, metnin **adil olmasını**, **anlaşılır dil** ve **gerçekçi yükümlülükler** içermesini ister. Çünkü sözleşme sadece hak doğurmaz; ilişkiyi de biçimlendirir.
Gerçek şu: Sağlam bir sui generis sözleşme, bu iki yaklaşımı dengeler. Strateji, empati olmadan güç; empati, strateji olmadan savrulma üretir.
Sui Generis’in Parlak Yönleri: Esneklik ve İnovasyon
1. **İş modeline tam uyum:** Tipik kalıplar içinde kaybolmadan, özgül ihtiyaca göre hüküm kurarsınız.
2. **Risklerin yaratıcı dağılımı:** KPI’lar, hizmet seviyeleri (SLA), uptime yüzdeleri, veri saklama süreleri gibi alanlar **ince ayar** ister; sui generis buna imkân verir.
3. **Hız:** Gelişen pazarlarda (ör. platform ekonomisi) tipik model beklemek lüks olabilir. Sui generis, ürünü sahada test ettirir.
Karanlık Yüz: Belirsizlik, Asimetri, Yeniden Nitelendirme
1. **Belirsizliğin maliyeti:** Tipikliğin sunduğu “varsayılan kurallar” yoksa, her hükmü ayrı yazarsınız. Yazmadığınız boşluklar, uyuşmazlıkta kaosa dönüşür.
2. **Güç asimetrisi:** Büyük platform—küçük tedarikçi, şirket—serbest çalışan, uygulama—kullanıcı dengesizliği. Sui generis metinler, **standart koşullarla** (take-it-or-leave-it) dayatıldığında, zayıf tarafın **makul beklentisi** ve **adil denge** bozulur.
3. **Yeniden nitelendirme riski:** Adına “sui generis” demeniz, **gerçekte iş sözleşmesi** olan bir ilişkiyi kamufle edemez. Fiili bağımlılık, talimat zinciri ve süreklilik varsa hâkim “iş sözleşmesi” sayar; tazminatlar, SGK yükümlülükleri gündeme gelir.
4. **Tüketici ve veri hukuku geçerliliği:** İptal/kıdem şartları, **ayıplı hizmet**, **mesafeli sözleşme** hükümleri, **KVKK/GDPR** sorumlulukları; “kendine özgü” ibaresiyle bu çerçevelerden kaçamazsınız.
5. **Çatışan hukuk ve tahkim maddeleri:** Yargı yeri, uygulanacak hukuk, dil—zayıf yazılırsa itirazların odağı olur. Uluslararası ilişkilerde daha da kritiktir.
Karma mı, Sui Generis mi? İnce Çizgi
**Karma sözleşme**, tipik sözleşmelerin **tanınmış** hükümlerini harmanlar; bir tür “kombo menü”. **Sui generis** ise tipik kalıplara sığmayan, kendine özgü kurgu. Uygulamada ikisi iç içe geçer. Tavsiyem:
* Hangi tipik rejimlerden **bilinçli olarak ayrıldığınızı** tek tek yazın, gerekçelendirin.
* Varsayılan kurallar nerede uygulanacak, nerede uygulanmayacak, **açıkça** gösterin.
* Uyuşmazlıkta hâkimin “en yakın tip” arayacağını bilerek **kılavuz maddeler** koyun: “Şu konuda satış hükümleri, şu konuda vekâlet hükümleri kıyasen uygulanır” gibi.
Stratejik Tasarım: Sert Çekirdek + Yumuşak Doku
**Sert çekirdek (strateji):**
* Tanım ve kapsam; teslim/ifanın ölçülebilir kriterleri (SLA, uptime, veri bütünlüğü).
* Fikri mülkiyet (lisans türü, kapsam, münhasırlık, alt lisans); veri sahibi/işleyen rolleri, ihlal halinde süreç.
* Ücret/indirim/kademeli bedel; değişiklik yönetimi (change order).
* Sorumluluk sınırı (cap), mücbir sebep, temerrüt adımları, fesih ve çıkış planı (exit plan).
* Yetkili yargı, uygulanacak hukuk, gizlilik, rekabet etmeme, devredilebilirlik.
**Yumuşak doku (empati):**
* Anlaşılır dil, özet kutucuklar (plain language summaries).
* Makul fesih süreleri, veri taşınabilirliği, müşterinin “kapanmadan çıkış” hakkı.
* Şikâyet ve arabuluculuk kanalları; sosyal etkiler (ör. algoritmik önyargı bildirimleri).
* Güven inşası: düzenli paylaşım toplantıları, şeffaf raporlama.
Üç Vaka Üzerinden Eleştiri
1. **Influencer Sözleşmesi:**
Marka “sui generis” diyerek içerik onayını sınırsız yetkiye çeviriyor; yaratıcı özgürlük boğuluyor. Çözüm: İçerik takvimi, revizyon sayısı, telif ve yeniden kullanım koşullarını netleştirin. Empatik yaklaşım, içerik sahibinin kişilik hakkını (imaj, ses, yüz) korur; stratejik yaklaşım markanın itibar riskini yönetir.
2. **SaaS Aboneliği:**
“Her an değişiriz” diyen koşullar, kullanıcıyı kilitliyor. Çözüm: Versiyonlama, değişiklik bildirimi için asgari süre, **veri geri alma** ve **taşınabilirlik** garanti maddeleri. Empati: veri benim hayatım; strateji: kesintisizlik ve güvenlik dengesi.
3. **Platform-Tedarikçi İlişkisi:**
Bağımlılık ve talimat yoğun; sözleşme adı “iş ortaklığı”, fiil “çalışan” gibi. Çözüm: İş akdine dönüşme kriterlerini (çalışma saatleri, tekel, cezai şart) gözden geçirin; gerekirse “bağımsızlık garantisi + adil ücret mekanizması + şeffaf puanlama” ekleyin.
Provokatif Sorular: Sınırları Zorlayalım
* “Sui generis” etiketi, **emredici korumalardan kaçmak** için bir makyaj mı, yoksa inovasyonun doğal dili mi?
* Hâkimlerin “öze bakarız” tutumu, sözleşme serbestisini fiilen **daraltıyor mu**, yoksa **kötüye kullanımı frenleyerek** özgürlüğü mi koruyor?
* Zayıf tarafa “okuma, anlama, pazarlık” alanı tanımayan standart sui generis metinler, **adil midir**? “Okudum, anladım” kutusu tıklatmak, gerçekten anlamaya denk gelir mi?
* Veri ve IP çağında, tipik sözleşme türlerini çağın gerisinde bıraktığımız doğruysa, **yeni tipik rejimler** mi icat etmeli, yoksa sui generis’in yaratıcılığına mı güvenmeliyiz?
Son Söz Yerine: Eyleme Çağrı
Sui generis sözleşmeler kaçınılmaz; hayatın ritmi böyle. Ama **belirsizlik ve güç dengesizliği** üretmeye başladıklarında alarm çalmalı. Stratejik akıl, empatik sezgiyle el sıkıştığında ortaya gerçekten “kendine özgü” ve **adil** bir metin çıkar. Gelin, deneyimlerinizi paylaşın: Hangi hüküm sizi yormuştu? Hangi yaratıcı madde hayat kurtardı? “Sui generis” ile karşılaştığınız en adil ve en sorunlu örnekler nelerdi? Tartışmayı başlatalım; hem aklımızı hem kalbimizi sahaya sürelim.
Selam forumdaşlar,
Bazı kavramlar vardır, hukuk metinlerinin aralarında sessizce gezinir ama hayatın tam göbeğinde şimşek gibi çakar. **Sui generis sözleşme** bunlardan biri. “Kendine özgü” demek—ne satış, ne kira, ne eser; hepsinden parçalar taşıyıp hiçbirine tam benzemeyen, yeni ekonomik ilişkilere uydurduğumuz hibrit anlaşmalar. Kulağa özgürleştirici mi geliyor? Bence hikâyenin karanlık yüzü de var. İşte bugün cesurca bunu tartışalım: Sui generis gerçekten özgürlüğün alanı mı, yoksa belirsizliğin ve güç asimetrisinin arka kapısı mı?
Tanımın Ötesi: Neden “Kendine Özgü”?
Klasik sözleşme tipleri (satış, kira, vekâlet, eser vb.) belirli kurallar ve emredici hükümlerle korunur. Sui generis ise **kanunda tipik karşılığı olmayan** veya **karma** yapıda olan anlaşmadır. Örneğin: bir **SaaS (bulut yazılım) aboneliği**; **influencer işbirliği**; **veri lisanslama**; **kripto borsası kullanıcı sözleşmesi**; **paylaşımlı ofis üyelikleri**. Hepsi, satış-kira-lisans-vekalet ekseninde bir mozaiğe benzer.
Teoride, Türk Borçlar Kanunu’ndaki **sözleşme serbestisi** (TBK m. 26) bize bu alanı tanır: taraflar diledikleri içeriği kurabilir. Ama unutmayalım: Bu özgürlük **emredici hukuk**, **kamu düzeni**, **ahlak**, **kişilik hakları** ve **iyi niyet** sınırlarına (TBK m. 2, m. 27) takılır. Yani “adını değiştirerek” yükümlülükten kaçamazsınız; hâkim sözleşmeyi **adıyla değil, özüyle** nitelendirir.
Erkek ve Kadın Bakışıyla: Strateji mi, Empati mi?
– **Stratejik ve problem çözme odaklı (erkek) bakış:** “Yeni iş modelleri yeni sözleşmeler ister. Tipik olmayanı yazalım, riskleri dağıtalım, ölçekleyelim.” Ama bu bakış kimi zaman gri alanı fırsata çevirir; **uygulanan hukuk, yetkili mahkeme, veri sorumluluğu, IP devri** gibi kritik maddeler “startup hızı”yla yazıldığında ileride patlayan mayınlara dönüşür.
– **Empatik ve insan odaklı (kadın) bakış:** “Bu sözleşme ilişkiyi koruyor mu? Tarafların beklentisi, güven duygusu, şeffaflık, iptal kolaylığı var mı?” Bu perspektif, metnin **adil olmasını**, **anlaşılır dil** ve **gerçekçi yükümlülükler** içermesini ister. Çünkü sözleşme sadece hak doğurmaz; ilişkiyi de biçimlendirir.
Gerçek şu: Sağlam bir sui generis sözleşme, bu iki yaklaşımı dengeler. Strateji, empati olmadan güç; empati, strateji olmadan savrulma üretir.
Sui Generis’in Parlak Yönleri: Esneklik ve İnovasyon
1. **İş modeline tam uyum:** Tipik kalıplar içinde kaybolmadan, özgül ihtiyaca göre hüküm kurarsınız.
2. **Risklerin yaratıcı dağılımı:** KPI’lar, hizmet seviyeleri (SLA), uptime yüzdeleri, veri saklama süreleri gibi alanlar **ince ayar** ister; sui generis buna imkân verir.
3. **Hız:** Gelişen pazarlarda (ör. platform ekonomisi) tipik model beklemek lüks olabilir. Sui generis, ürünü sahada test ettirir.
Karanlık Yüz: Belirsizlik, Asimetri, Yeniden Nitelendirme
1. **Belirsizliğin maliyeti:** Tipikliğin sunduğu “varsayılan kurallar” yoksa, her hükmü ayrı yazarsınız. Yazmadığınız boşluklar, uyuşmazlıkta kaosa dönüşür.
2. **Güç asimetrisi:** Büyük platform—küçük tedarikçi, şirket—serbest çalışan, uygulama—kullanıcı dengesizliği. Sui generis metinler, **standart koşullarla** (take-it-or-leave-it) dayatıldığında, zayıf tarafın **makul beklentisi** ve **adil denge** bozulur.
3. **Yeniden nitelendirme riski:** Adına “sui generis” demeniz, **gerçekte iş sözleşmesi** olan bir ilişkiyi kamufle edemez. Fiili bağımlılık, talimat zinciri ve süreklilik varsa hâkim “iş sözleşmesi” sayar; tazminatlar, SGK yükümlülükleri gündeme gelir.
4. **Tüketici ve veri hukuku geçerliliği:** İptal/kıdem şartları, **ayıplı hizmet**, **mesafeli sözleşme** hükümleri, **KVKK/GDPR** sorumlulukları; “kendine özgü” ibaresiyle bu çerçevelerden kaçamazsınız.
5. **Çatışan hukuk ve tahkim maddeleri:** Yargı yeri, uygulanacak hukuk, dil—zayıf yazılırsa itirazların odağı olur. Uluslararası ilişkilerde daha da kritiktir.
Karma mı, Sui Generis mi? İnce Çizgi
**Karma sözleşme**, tipik sözleşmelerin **tanınmış** hükümlerini harmanlar; bir tür “kombo menü”. **Sui generis** ise tipik kalıplara sığmayan, kendine özgü kurgu. Uygulamada ikisi iç içe geçer. Tavsiyem:
* Hangi tipik rejimlerden **bilinçli olarak ayrıldığınızı** tek tek yazın, gerekçelendirin.
* Varsayılan kurallar nerede uygulanacak, nerede uygulanmayacak, **açıkça** gösterin.
* Uyuşmazlıkta hâkimin “en yakın tip” arayacağını bilerek **kılavuz maddeler** koyun: “Şu konuda satış hükümleri, şu konuda vekâlet hükümleri kıyasen uygulanır” gibi.
Stratejik Tasarım: Sert Çekirdek + Yumuşak Doku
**Sert çekirdek (strateji):**
* Tanım ve kapsam; teslim/ifanın ölçülebilir kriterleri (SLA, uptime, veri bütünlüğü).
* Fikri mülkiyet (lisans türü, kapsam, münhasırlık, alt lisans); veri sahibi/işleyen rolleri, ihlal halinde süreç.
* Ücret/indirim/kademeli bedel; değişiklik yönetimi (change order).
* Sorumluluk sınırı (cap), mücbir sebep, temerrüt adımları, fesih ve çıkış planı (exit plan).
* Yetkili yargı, uygulanacak hukuk, gizlilik, rekabet etmeme, devredilebilirlik.
**Yumuşak doku (empati):**
* Anlaşılır dil, özet kutucuklar (plain language summaries).
* Makul fesih süreleri, veri taşınabilirliği, müşterinin “kapanmadan çıkış” hakkı.
* Şikâyet ve arabuluculuk kanalları; sosyal etkiler (ör. algoritmik önyargı bildirimleri).
* Güven inşası: düzenli paylaşım toplantıları, şeffaf raporlama.
Üç Vaka Üzerinden Eleştiri
1. **Influencer Sözleşmesi:**
Marka “sui generis” diyerek içerik onayını sınırsız yetkiye çeviriyor; yaratıcı özgürlük boğuluyor. Çözüm: İçerik takvimi, revizyon sayısı, telif ve yeniden kullanım koşullarını netleştirin. Empatik yaklaşım, içerik sahibinin kişilik hakkını (imaj, ses, yüz) korur; stratejik yaklaşım markanın itibar riskini yönetir.
2. **SaaS Aboneliği:**
“Her an değişiriz” diyen koşullar, kullanıcıyı kilitliyor. Çözüm: Versiyonlama, değişiklik bildirimi için asgari süre, **veri geri alma** ve **taşınabilirlik** garanti maddeleri. Empati: veri benim hayatım; strateji: kesintisizlik ve güvenlik dengesi.
3. **Platform-Tedarikçi İlişkisi:**
Bağımlılık ve talimat yoğun; sözleşme adı “iş ortaklığı”, fiil “çalışan” gibi. Çözüm: İş akdine dönüşme kriterlerini (çalışma saatleri, tekel, cezai şart) gözden geçirin; gerekirse “bağımsızlık garantisi + adil ücret mekanizması + şeffaf puanlama” ekleyin.
Provokatif Sorular: Sınırları Zorlayalım
* “Sui generis” etiketi, **emredici korumalardan kaçmak** için bir makyaj mı, yoksa inovasyonun doğal dili mi?
* Hâkimlerin “öze bakarız” tutumu, sözleşme serbestisini fiilen **daraltıyor mu**, yoksa **kötüye kullanımı frenleyerek** özgürlüğü mi koruyor?
* Zayıf tarafa “okuma, anlama, pazarlık” alanı tanımayan standart sui generis metinler, **adil midir**? “Okudum, anladım” kutusu tıklatmak, gerçekten anlamaya denk gelir mi?
* Veri ve IP çağında, tipik sözleşme türlerini çağın gerisinde bıraktığımız doğruysa, **yeni tipik rejimler** mi icat etmeli, yoksa sui generis’in yaratıcılığına mı güvenmeliyiz?
Son Söz Yerine: Eyleme Çağrı
Sui generis sözleşmeler kaçınılmaz; hayatın ritmi böyle. Ama **belirsizlik ve güç dengesizliği** üretmeye başladıklarında alarm çalmalı. Stratejik akıl, empatik sezgiyle el sıkıştığında ortaya gerçekten “kendine özgü” ve **adil** bir metin çıkar. Gelin, deneyimlerinizi paylaşın: Hangi hüküm sizi yormuştu? Hangi yaratıcı madde hayat kurtardı? “Sui generis” ile karşılaştığınız en adil ve en sorunlu örnekler nelerdi? Tartışmayı başlatalım; hem aklımızı hem kalbimizi sahaya sürelim.